Комментарии

Комментарии

1 Якубский В.А. Проблема аграрной истории позднесредневековой Польши. Л., 1975;Czaplinski Wl. О Polsce siedemnastowieczej. Problemy i sprawy. W-wa. 1966. S. 130-163: Polska XVII wieku: Panstwo. Spoleczenstwo. Kuttura. W-wa, 1977; Wojcik Z. Dyplomacja polska w okresie wojen drugiej polowy XVII wieku (1648-1699) // Historia dyplomacji polskiej. T.II: 1572-1795. W-wa, 1982. S. 163-170; Idem. Jan Sobieski. 1629-1696. W-wa, 1983. S. 5-26.

2 Wisner H. Dyplomacja polska w latach 1572-1648 // Historia dyplomacji... S. 5-12, 26-114,152-155; Wojcik Z. Miedzynarodowe polozenie Rzeczypospolitej // Polska XVII wieku... S. 39-42; Idem. Jan Sobieski... S. 17-19.

3 Цит. no: Podhorodecki L. Rapier i koncerz: Z dziejow wojen polsko-szwedzkich. W-wa, 1985. S. 227.

4 Wimmer J. Wojsko // Polska XVII wieku... S. 162-211; Idem. Wojsko i finanse Rzeczypospolitej w czasie wojny ze Szwecja 1655-1660 // Wojna polsko-szwedzka 1655-1660. W-wa, 1973. S. 37-52.

5 Wimmer. J. Wojsko i finanse... S. 38-47, 63-64.

6 Ibid. S. 50-52.

7 Ibid. S. 44-49, 51-53.

8 См. например: Голобуцкий В. Дипломатическая история освободительной войны украинского народа 1648-1654 гг. Киев, 1962. С. 323-330; Заборовский Л.В. Россия, Речь Посполитая и Швеция в середине XVII в. // Из истории международных отношений в Восточной и Юго-Восточной Европе. М, 1981. С. 30-34, 39-40; Мальцев А.Н. Россия и Белоруссия в середине XVII века. М., 1974. С. 19-30.

9 Pisma polityczne z czasow panowania Jana Kazimierza Wazy 1648-1668: Publicystyka-Exorbitancje-Projekty-Memoriaty. T. 1: 1648-1660. Wroclaw, etc., 1989. S. 166.

10 Kersten A. Stefan Czarnecki 1599-1665. W-wa, 1963. S. 187-192; Kubala L. Wyprawa Zwaniecka // Idem. Szkice historyczne. W-wa; Krakow, 1901. Scr. 2. Wyd. 4. S. 171-284; Wimmer J. Wojsko i finanse... S. 51; Kaczmarczyk J. Bohdan Chmielnicki. Wroclaw etc., 1988. S. 191-209.

11 Kubala L. Wojna moskiewska R. 1654-1655 // Idem. Szkice historyczne. W-wa, 1910 Se;. 3. S. 91-119; Mincer F. О sprawie przysiegi hetmanskiej na pierwszym sejmie 1654 r. // О naprawe Rzeczypospolitej XVII-XVIII w. W-wa, 1965. S. 128-129; Wimmer J. Wojsko i finanse... S. 52

12 Nowak T. Geneza agresji szwedzkiej // Polska w okresie drugiej wojny polnocnej 1655-1660 W-wa, 1957. T. 1 S. 110-111, 117; Kersten A. Sienkiewicz – “Potop” - Historia. W-wa, 1974 S. 137-138; Wasilewski T. Ostatni Waza na polskim tronie Katowice, 1984. S. 143, 159; Matwiejow M. Koncepcije polityki Janusza Radziwilla w latach 1648-1655 // Z dziejow i tradycji srebrnego wieku (Acta Universitatis Wratislaviensis. N 1108. Ser. Historia. LXX). Wroclaw, 1990. S. 36-37.

13 Acta sejmikowe wojewodztwa Krakowskiego. T. II. Fasc. 2. 1649-1660. Wroclaw; Krakow, 1955. S. 532. [177]

14 Wimmer J. Wojsko i finanse... S. 52-53, 60-66.

15 Ibid. S. 66.

16 Ibid. S. 52-53, 73; Kubala L. Wojna moskiewska... S. 149-150.

17 Kubala L. Wojna moskiewska... S. 252-257; Wasilewski T. Ostatni Waza... S. 147,151.

18 Wojcik Z. Acta poselstw Morstina oraz Leszczynskiego i Naruszewicza do Szwecji w roku1655 // Teki Archiwalne. 1957. T. 5. S. 89; Wasilewski T. Ostatni Waza... S. 150; Wisner H. Dzialalnosc wojskowa Janusza Radziwilla w latach 1648-1655 // Rocznik Bialostocki. 1976. 13.S. 53-109; Wojcik Z. Dyplomacja polska... S. 171-172; Idem. Wielkie ksiestwo Litewskie wobec Szwecji i Rosji i powstan kozackich // Przeglad Wschodni. 1991. T. 1. Z. 3. S. 578-580; Заборовский Л.В. Некоторые проблемы внутренней и международной жизни Речи Посполитой 50-х годов XVII в. в источниках того времени // Studia Polonica. К 60-летию Виктора Александровича Хорева. М., 1992. С. 27-29.

19 RadziwittA.S. Memoriale rerum gestarum in Polonia 1632-1656. T. IV: 1648-1656. Wroclaw; etc., 1974. S. 300; Акты относящиеся к истории Южной и Западной России, собранные и изданные Археографическою комиссиею. СПб., 1889. Т. XIV. С. 42-43, 131-136; Грушевський М. Исторiя Украiни-Руси. Киiв, 1931. Т. 9. 2-я полов. С. 949-952.

20 Об основных их этапах см.: Kamienski В. (W. Kalinka) Negocyacye ze Szwecya. o pokoj 1651-1653 // Czas. 1857. Т. 5. Rok. 2. Styczen-Marzec. S. 570-575, 583-584, 587, 592, 594-596, 605-608; Kentrschynskyj B. Till den Ukraina-politikens forhistoria // Karolinska Forbundets Arsbok (далее: KFA). 1959. Stockholm. S. 132-134, 157-163, 166-169; Olofsson S.J. Ester Westfaliska freden. Sveriges yttre politik 1650-1654. Stockholm, 1957. S. 66-82, 89-176, 183-184, 190-191, 202-203, 211-212, 389-534; Asard B. Upptakten till Karl X Gustafs an fall mot Polen 1655. Till fragan om krigets mal och medel // KFA. 1970. S. 11-14; Wojcik Z. Dyplomacja polska... S. 172-175, 199-203.

21 Olofsson S.J. Drottning Christinas tronavsagelse och tronforandring. Uppsala, 1953. S. 183-211; Idem. Etfer Westfaliska... S. 444-458, 526-536; Заборовский Л.В. Россия... С. 55-60.

22 Sverides rikes ridderskaps och adels riksdagsprotokoll (далее: SRAP). Stockholm, 1873. D. 5:1. S. 282-283; Whitelocke B. Journal of the Swedish Ambassy in the Jears 1653 and 1654. L.,1855. V. II. P. 225.

23 Kubala L. Wojna szwecka w roku 1655 i 16567/ Idem. Szkice historyczne. Lwow etc., 1913. Ser. IV. S. 24.

24 Сообщено в донесениях из Варшавы шведского посланца И. Мейера фон Лилиенталя от 14 и 21 ноября 1654 г. (получены в Стокгольме 3 и 10 декабря) См.: Stade A. Geneza decyzji Karola X Gustawa о wojnie z Polska. w 1655 r. // Studia i materialy do historii wojskowosci. W-wa, 1973. T. XIX, cz. 2. S. 41, 56-57.

25 Заборовский Л.В. Россия... С. 57-58, 79, 81, 85-86; Kersten A. Hieronim Radziejowski. Studium wladzy i opozycji. W-wa, 1988. S. 367-368; Stade A. Geneza... S. 53-56; Wojcik Z. Dyplomacja... S. 202.

26 Заборовский Л.В: Россия... С. 81-95, 102-105; Stade A. Geneza... S. 20-52, 55-57, 86-87.

27 Molbech С. Bidrag til Dronning Christinas, det svenske Hofs og Corfits Ulfelds Historie i Aarene 1651-55 of Peder Juujs utryckte Breve til Charicius // (Dansk) Historisk tidskrift 1844. T. 1, N 5. S. 390-391.

28 Kersten A. Hieronim Radziejowski... S. 375-376, 631-632. В этой книге данный сюжет, не относящийся прямо к ее теме, мог быть рассмотрен лишь попутно, но автор предполагал заняться им в специальной работе. К сожалению, судьба ее мне не известна. При нынешнем состоянии наших знаний более правильным представляется мне изложенный взгляд, хотя решение нельзя еще назвать однозначным. Несколько подробнее см. в работах из примеч. 26.

29 Stade A. Geneza... S. 66. [178]

30 Kersten A. Hieronim Radziejowski... S. 376-377; Wojcik Z. Dyplomacja... S. 202-203.

31 Kersten A. Hieronim Radziejowski... S. 376-377.

32 Kubala L. Wojna moskiewska... S. 171, 189, 263; Idem. Wojna szwecka... S. 28; Wasilewski T. Ostatni... S. 146-148; Wimmer J. Wojsko i finanse... S. 53, 64-73.

33 За6оровский Л.В. Россия... С. 75-78.

34 Там же. С. 37-39, 75-76, 78; Жерела до iсторii Украiни-Руси. Львов, 1911. Т. XII. С. 336-339; Urkunden und Astenstlicke zur Geschichte des Kurfuersten Friedrich Wilhelm von Brandenburg. В., 1877. Bd. 7. S. 360 (далее: UA).

35 Kersten A. Hieronim Radziejowski... S. 377-379; Slade A. Geneza... S. 52, 57-61, 65-71.

36 Мальцев A.Н. Россия... С. 58-62; 66-75; Kersten A. Stefan Czarnecki... S, 201-2J0; Kubala L. Wojna moskiewska... S. 184-206, 267, 268, 273-279; Wasilewski T. Ostatni... S. 148-149, 151; Wimmer J. Wojsko i finanse... S. 53.

37 Письмо воеводы черниговского К. Тышкевича, (из-за отъезда высших военачальников он руководил тогда остатками коронной армии) Я. Радзивиллу от 19 марта 1655; письмо примаса А. Лещиньского маршалку великому коронному Е. Любомирскому от 22апреля (Грушевський М. Iсторiя... Т. 9. 2-я полов. С. 1057; Kubala L. Wojna szwecka. S. 381-383). Есть сведения, что Я. Радзивилл несколько раньше обратился в таком духе к воеводе Шкловскому князю Ю. Ромодановскому. См.: РГАДА. Ф. 79. Кн. № 85, Л. 14-15 (см. и в ч. 1 наст, работы. С. 24).

38 Характерны суждения на эту тему бранденбургского курфюрста, курляндского герцога, императорского и бранденбургского резидентов в Варшаве и шведского посланника в Москве в те месяцы (Johan Ekeblads bref // Utg. af. N. Sjoberg. I. Fran Kristinas och Cromwells hof. Stockholm, 1911. S. 389; UA. В., 1872. Bd. 6. S. 691-692; Bd. 7. S. 341-346, 358-359; Bd. 23;'Theil 1. В.; Leipzig, 1929. S. 175-176; Walewski A. Geschichte Leopold’s I und der heiligen Ligue. 1657-1700. Krakau, 1861. Theil. 2. Abt. I. S. 333-338).

39 Wasilewski T. Ostatni... S. 286-291. См. также: Podhorodecki L. Wazowie w Polsce. W-wa, 1985. S. 458-459.

40 Kubala L. Wojna moskiewska. S. 253, 259; Podhorodecki L. Wazowie... S. 378-379.

41 Источники о ней см.: Damus R. Der erste nordische Krieg bis zur Schlacht bei Warszau. Aus Danziger Quellen // Zeitschrift des Westpreussischen Geschichtsvereins. 1884. Heft XII. S. 17-19; Jakuba Michalowskiego wojskiego lubelskiego a pozniej kasztelana bieckiego Ksiega pamietnioza... Krakow, 1884. S. 748-750. См. также: Kubala L. Wojna szwecka... S. 36-37; Podhorodecki L. Wazowie... S. 378.

42 Показательна и оценка Д. Мазарини, который в письме польской королеве от 9 апреля 1655 г. (ответ на ее послание от 11 марта) сообщил о желании и готовности парижского двора содействовать миру и союзу между РП и Швецией, но подчеркнул нереальность успеха на условиях, выдвигаемых ее супругом. См.: Kubala L. Wojna szwecka... S. 36-37.

43 U.A.Bd. 7. S. 359-362; Damus R. Der erste nordische... S. 15-19; Laska J. Stosunek Gdanska do elektora brandenburskiego w poczatkowym okresie “Potopu” szwedzkiego (1655-17.I.1656) // Rocznik Gdanski. 1968. T. 27. S. 7-8.

44 Wojcik Z. Akta poselstw... S. 87-97; Damus R. Der erste nordische… S. 16; Jakuba Michalowskiego... S. 748-750, 755; U.А. Bd.6. S. 691-692; Kubala L. Wojna szwecka..., S. 31; Stade A. Geneza... S. 6l-63; Walewski A. Geschichte... Th. 2. Abt I, Bilaga N XXVII.

45 Wdjcik Z. Akta poselstw… S. 73, 81-87; Rudawski W.J. Historja Polska od smerci Wladyslawa IV az do pokoju Oliwskiego, czyli dzieje panowania Jana Kazimierza od 1648 do 1660 R... Peterburg; Mohylew, 1885. T. I. S. 261.-266; Jakuba Michalowskiego... S. 755; Kubala L. Wojna szwecka... S. 38-40, 382; Stade A. Geneza... S. 71-72, 74.

46 В письмах от 9 апреля 1655 г. См.: Kubala L. Wojna szwecka... S. 37. [179]

47 SRAP. Stockholm, 1873. D. 5: 2. S. 229-234; Stade A: Geneza… S. 20-21, 74-77.

48 Дополнения к актам историческим, собранным и изданным Археографическою комиссиею. СПб., 1857. Т. VI. С. 437-443; французский посол в Стокгольме Ш. д'Авогур - Д. Мазарини, 6 марта; генерал-губернатор Лифляндии риксмаршал Г. Горн - Карлу X, 11 февраля, 12 марта; А. Морштын - секретарю Яна Казимира Я. Хилбранту, 15 марта; П. Юль - П. Харизиусу, 27 марта 1655 г. См: Wojcik Z. Akta poselstw... S. 90-92, 127; Fem breve fra Residenten i Stockholm Peder Juel til den Kongl. danske Resident Charisius i Haag, 1651-1654 // Nye Danske Magazin. 1836. Bind VI. S. 74-75; Lindqvist A. Politiska forbindelser mellan Sverige och Danmark 1648-1655. Lund, 1944. S. 237; Stade A. Geneza... S. 87; Kentrschynskyj B. Karl X Gustav infor krisen i oster 1654-1655 // KFA. 1956. S. 107.

49 Stade A. Geneza... S. 79-80, 82, 86.

50 Kentrschynskyj B. Karl X Gustav... S. 94-95, 101; Stade A. Geneza... S. 82-88; Tersmeden L. Karola X Gustawa plan kampanii polskiej 1655 r. // Studia i materialy... W-wa, 1973. T. XIX, cz.2. S. 102; Asard B. Upptakten… S. 48-50.

51 Wojcik Z. Akta poselstw... S. 75-78, 98-129; Biblioteka starozytnych pisarzy polskich. W-wa, 1854. T. 5. S. 81-86; Rudawski W. J. Historja... Т. I. S. 266-269, 273-283.

52 Характеристику политики Бранденбурга в это время см., в частности: Orgenoorth E. Fridrich Wilhelm der Grosse Kurfuerst von Brandenburg. Eine politische Biographie. Gottingen etc., 1971. Teil 1. 1620-1660.

53 Я. Таньский получил аудиенцию 22 апреля, инструкция и письмо Фридриха Вильгельма И. Добченскому от той же даты. См.: UA. Bd. 6. S. 670-671; Bd. 23. Theil 1. S. 185-187.

54 Ibid. Bd. 6: S. 693; Bd. 7. S. 366-369; Damus R. Der erste... S. 19. В ответ на переданный еще В. Курцбах-Завацким совет курфюрста договориться о мире с Россией при его посредничестве хотя бы и на неблагоприятных условиях, Ян Казимир попросил теперь (с таким запозданием!)… воздержаться от отправки в Москву посла до получения дальнейших известий из Варшавы.

55 Был использован и другой канал: беседы с нидерландскими посредниками на втором Любекском конгрессе.

56 Получил прощальную аудиенцию у Соединенных провинций около середины апреля 1654 г., привез документ в Варшаву примерно 23 июня во время чрезвычайного сейма.

57 Aitzema L. van. Historie of Verhael von Saken van Staet en Oorlogh in ende omtrent ve Vereenigde Nederlanden 1621-1668. Graven Haghe, 1669. T. III. P. 1098; Radziwill A.S. Memoriale... T. IV. P. 305; U.A. В., 1866. Bd. 3. S. 80; Bd. 6. S. 690; Miczulski S. Materialy do projektowanego traktatu polsko-holenderskiego z r. 1654 // Rocznik Gdanski. 1960; 1961. T. 19/20. S. 395-438; Документы об освободительной войне .украинского народа 1648-1654 гг. Киев, 1965. С. 775; Lindqvist A. Svenskarna och De Byes beskickningar 1654-1655 // KFA. 1941. S. 7-24; Olofsson S.J. Efter Westvaliska… S. 533-534.

58 Карл X - резиденту в Копенгагене X. Аппельбому 21 и 28 ноября 1654 г., 30 января 1655 г.; Карла X - послу в Дании М. Дюрелю, 28 ноября 1654 г. См.: Carlbom L.J. Magnus Dureels negotiation i Kopenhamn 1655-1657. Goteborg, 1901. S. 17-18; Eden N. Grunderna till Karl X Gustafs anfall pa Polen // Historisk tidskrift. 1906. H. 1. S. 26-27; Lindqvist A. Svenskarna... S. 7-17.

59 Об этом комплексе вопросов см. следующие источники и литературу: Aitzema L. Historie... Т. III. P. 394,466; Brieven geschreven ende gewisselt tusschen den Heer Johann de Witt, ende de gevollmaghtigden van den Staedt der Vereenigde Nederlanden (1652-1669) Den Haag, 1724. D. III. P. 96; Secrete Resolutien van de Heeren Staten van Holland en Westvrieslans 1653-1668. Utrecht, 1717. T. I. P. 173-182; A Collection of the State Papers of John Thurloe. L. 1742. Vol. 3. P. 494-495, 551, 615; UA. Bd. 3. S. 81-82, 86; В., 1867. Bd. 4. S. 112-120; 123-142; Bd. 23. Theil. 1. S 192; Swedish diplomats an Cromwell's Court 1655-1656: the [180] missions of Reter Julius Coyet and Christer Bonde. Woodbridge, 1988. Transl. and ed. by the R. Roberts (Cambridge, Fourth Series. Vol. 36); Carlbom L.J. Magnus Dureels... S. 6-7, 19-39, 44, bil N 1. S. I-VI; Idem. Sverige och England 1655 - aug. 1657. Goteborg, 1900. S. 34-40, 43-45, bil. S. I-VI; Jones G. The diplomatic Relations between Cromwell and Charles X Gustavus of Sweeden. Lincoln, 1897. P. 23-25, 28-30, 36; Kubala L. Wojna szwecka... S. 377; Lindqvist A. Svenskarna... S. 16-24; Idem. Politiska forbindelser... S. 162; Wojcik Z. Dyplomacja... S. 215; Baues B. Der Grosse Kurfuerst Reiber bei Hamburg, 1984. S. 174-177.

60 РГАДА. Ф. 32. Сношения с Австрией. Оп. 2. Грамоты. № 31; Памятники дипломатических сношений древней России с державами иностранными. СПб., 1854. Т. Ш. С. 176-278.

61 Донесения И.Х. Фрагштейна от 2, 11 января 1655 г. См. соответствующие материалы: Жерела... Т. XII. C. 328-329, 334-339; Памятники... Т. Ш. СПб., С. 209-212; Walewski А. Historya wyzwolenia Polski za panowania Jana Kazimierza (1655-61). Krakow, 1866. T. I. S. 36-43. Dokumenta. N. VII; Idem. Geschichte Leopold's I... Theil 2. Abt. I. Bilaga N XXVIII; Wojcik Z. Rzut oka na stosunki polityczne polsko-austriackie w drugiej polowie XVII w. // Traktaty polsko-austriackie z drugiej polowy XVII wieku. W-wa, 1985. S. 8-9.

62 С. Потоцкий - С. Корыциньскому и Яну Казимиру, 12 февраля 1655 г. См.: Jakuba Michalowskiego... S. 747-748; Грушевський М. Iсторiя... T. 9, 2-я полов. С. 1043, 1046, 1050, 1052.

63 Walewski A. Geschichte Leopold's I... Th. 2. Abt. I. S. 334-336.

64 Материалы об этих переговорах см.: Жерела... Т. XII. С. 341, 343-346; Die Berichte der kaiserlichen Gesandeten Franz von Lisola aus den Jahren 1655-1660. Hrsg. A.F. Pribram // Arhiv fuer oesterreichische Geschichte. Wien, 1887. Bd. 70. S. 13-14; Walenski A. Geschichte Leopold's I... Th. 2. Abt. I. S. 45. Bil. N XXVII; Leszczynski J. Dwa ostatnie sejmy przed potopem szwedzkim w oczach dyplomaty cezarskiego Johanna Christopha von Fragsteina // Slaski Kwartalnik Historyczny "Sobotka". 39. 1975. N 2. S. 293.